W artykule przyglądamy się zależnościom w obrębie osi jelitowo-wątrobowej, wpływowi stresu, diety i stylu życia na funkcjonowanie wątroby, a także roli osteopatii wisceralnej we wspieraniu jej pracy.
Spis treści:
Dlaczego wątroba i jelita współpracują ze sobą?
1.1 Oś wątrobowo-jelitowa – jak jelita wpływają na wątrobę (i odwrotnie)?
1.2 Czy wątroba może uciskać jelita?
Rola wątroby: detoksykacja, filtracja, metabolizm
Jelita – centrum odporności i źródło składników odżywczych
Wpływ stresu i stylu życia na relację jelita–wątroba
Osteopatia wisceralna, czyli manualna terapia wątroby
Jak wzmocnić jelita i wątrobę? Dieta i suplementacja wspierające duet jelit i wątroby
Kiedy warto skonsultować się z osteopatą?
Dlaczego wątroba i jelita współpracują ze sobą?
Choć wątroba i jelita to dwa odrębne narządy, ich współpraca jest kluczowa dla utrzymania równowagi metabolicznej i zdrowia wątroby. Oś wątrobowo-jelitowa to dwukierunkowy szlak komunikacyjny – za pośrednictwem układu krążenia wrotnego, układu nerwowego oraz mediatorów zapalnych – który łączy funkcjonowanie wątroby z kondycją przewodu pokarmowego.
Zaburzenia w obrębie jednego z tych układów szybko odbijają się na drugim – np. nieprawidłowa mikrobiota jelitowa, nadmierna przepuszczalność jelit czy stan zapalny mogą wywołać kaskadę reakcji prowadzącą do objawów zaburzeń pracy wątroby, takich jak niestrawność, uczucie ciężkości, zmęczenie po posiłkach czy podwyższone enzymy wątrobowe.
Z kolei dysfunkcja wątroby, objawiająca się np. osłabionym wydzielaniem żółci, wpływa negatywnie na trawienie tłuszczów, ruchliwość jelit i równowagę mikrobiologiczną.
Oś wątrobowo-jelitowa – jak jelita wpływają na wątrobę (i odwrotnie)?
W stanie równowagi bariera jelitowa skutecznie chroni organizm przed przenikaniem szkodliwych substancji. Gdy jednak dochodzi do zwiększonej przepuszczalności jelit, do krwiobiegu przedostają się toksyny, niestrawione fragmenty białek, a także endotoksyny bakteryjne – co może bezpośrednio obciążać wątrobę i zaburzać jej metabolizm. Takie przewlekłe przeciążenie wpływa na wiele czynności wątroby, prowadząc do jej osłabienia.
Z drugiej strony, nieprawidłowe funkcjonowanie wątroby, np. w przebiegu przewlekłego stanu zapalnego lub stłuszczenia, może zaburzać syntezę kwasów żółciowych, pogarszać perystaltykę i sprzyjać przerostowi bakterii w jelicie cienkim (SIBO). To z kolei może prowadzić do dalszego pogorszenia trawienia i obciążać wątrobę wtórnie.
Wpływ dysfunkcji wątroby na przewód pokarmowy bywa więc złożony i błędne koło między wątrobą a jelitami może utrzymywać się latami. Dlatego interwencje – zarówno terapeutyczne, jak i żywieniowe – powinny uwzględniać cały układ, aby skutecznie wspierać funkcje wątroby i odbudowywać barierę jelitową.
Czy wątroba może uciskać jelita?
Wątroba może mechanicznie wpływać na jelita, zwłaszcza gdy dochodzi do zaburzeń jej ruchomości lub napięć w obrębie jej więzadeł. Choć nie „uciska” w dosłownym sensie jak guz, może powodować funkcjonalne ograniczenia przestrzeni i ruchu w obrębie jamy brzusznej, które odczuwane są m.in. jako wzdęcia, uczucie pełności lub lokalny dyskomfort.
Jak to możliwe?
🫀 Wątroba jest dużym i dość ruchomym narządem – jej naturalna fizjologiczna ruchomość (tzw. motylność) dostosowuje się do oddechu, pozycji ciała i pracy przepony.
⚠️ Jeśli dochodzi do ograniczenia tej ruchomości (np. w wyniku urazu, blizn pooperacyjnych, stanów zapalnych czy przewlekłego stresu), wątroba może „ciągnąć” za przylegające struktury.
🌀 Najczęściej dotyczy to zgięcia wątrobowego okrężnicy (colon flexura dextra) – miejsca, w którym okrężnica przechodzi z prawej strony jamy brzusznej w kierunku poprzecznym jelita grubego.
🪢 Napięcia więzadeł wątroby, szczególnie więzadła wątrobowo-okrężniczego i wieńcowego, mogą powodować ograniczenie ruchu w obrębie jelita, co sprzyja gromadzeniu gazów, spowolnionej perystaltyce i zaburzeniom trawienia.
Rola wątroby: detoksykacja, filtracja, metabolizm
Wątroba to jeden z najbardziej wielozadaniowych narządów w organizmie. Codziennie pełni setki funkcji niezbędnych do utrzymania homeostazy – od neutralizowania toksyn, przez magazynowanie składników odżywczych, po syntezę białek i regulację poziomu glukozy.
Wątroba a metabolizm – to połączenie jest nierozerwalne. Narząd ten odpowiada za rozkład i przekształcanie substancji dostarczanych z pożywieniem, lekami oraz własnych produktów przemiany materii. Dzięki enzymom wątrobowym możliwe jest m.in. przekształcanie amoniaku w mocznik, metabolizm leków, hormonów i lipidów oraz kontrola poziomu cukru we krwi.
Jednocześnie wątroba pełni funkcję filtra – każda substancja wchłonięta z przewodu pokarmowego trafia do niej przez układ wrotny. Tam jest analizowana, neutralizowana lub magazynowana. Skuteczna detoksykacja organizmu zależy zatem od prawidłowego funkcjonowania wątroby, a wszelkie zaburzenia w tej sferze mogą prowadzić do ogólnoustrojowego przeciążenia, gromadzenia toksyn i obniżenia tolerancji metabolicznej.
Jelita – centrum odporności i źródło składników odżywczych
Szacuje się, że aż 70–80% komórek odpornościowych zlokalizowanych jest właśnie w obrębie jelit. To dlatego bariera jelitowa i mikrobiota odgrywają kluczową rolę w ochronie przed infekcjami, alergenami i przewlekłymi stanami zapalnymi.
Jednocześnie jelita są odpowiedzialne za rozkład i wchłanianie składników odżywczych – od witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, przez aminokwasy, po mikroelementy niezbędne do procesów metabolicznych. Jeśli bariera jelitowa zostaje naruszona, a trawienie i absorpcja składników pokarmowych są zaburzone, wątroba automatycznie zostaje obciążona, ponieważ musi przetwarzać nie tylko toksyny, ale także nie do końca strawione cząsteczki pokarmowe.
Wpływ stresu i stylu życia na relację jelita–wątroba
Współczesna medycyna coraz wyraźniej dostrzega związek między stresem, rytmem dobowym a zdrowiem wątroby. Czynności wątroby, takie jak detoksykacja, synteza białek czy regulacja poziomu glukozy, są silnie zależne od sygnałów z układu nerwowego i hormonalnego. Przewlekły stres aktywuje oś podwzgórze–przysadka–nadnercza, prowadząc do wzrostu poziomu kortyzolu, który wpływa nie tylko na florę jelitową, ale także na zaburzenia wątroby, m.in. poprzez zwiększoną przepuszczalność jelit i nasilenie procesów zapalnych.
Ważną rolę odgrywa również nerw błędny, który stanowi główne połączenie nerwowe pomiędzy mózgiem a narządami wewnętrznymi. Jego prawidłowe funkcjonowanie sprzyja równowadze między układem współczulnym a przywspółczulnym, wspierając tym samym prawidłowe funkcjonowanie wątroby i jelit. Gdy dochodzi do dysregulacji, np. w wyniku przewlekłego napięcia emocjonalnego czy zaburzonego rytmu dobowego, może pojawić się dysfunkcja wątroby, objawiająca się m.in. zmęczeniem, problemami trawiennymi, uczuciem ciężkości lub obniżoną tolerancją tłustych potraw.
Nie bez znaczenia pozostaje również styl życia – nieregularne posiłki, brak snu, wysokoprzetworzona dieta i nadmiar kofeiny to czynniki, które mogą wpływać na możliwe dysfunkcje wątroby i zaburzać oś jelitowo-wątrobową. W dłuższej perspektywie mogą one zwiększać ryzyko rozwoju przewlekłych chorób wątroby, takich jak stłuszczenie, insulinooporność wątrobowa czy stany zapalne.
Osteopatia wisceralna, czyli manualna terapia wątroby
W osteopatii przyjmuje się, że każdy narząd wewnętrzny – w tym wątroba – posiada określoną ruchomość względem otaczających tkanek. Gdy ta ruchomość zostaje ograniczona, pojawiają się tzw. dysfunkcje wisceralne wątroby, które mogą wpływać na ogólne samopoczucie, napięcia w ciele oraz dolegliwości bólowe. Zaburzenia pracy wątroby nie zawsze dają objawy w postaci wyników laboratoryjnych – mogą manifestować się jako uczucie ciężkości w nadbrzuszu, promieniujący ból w prawym barku, niestrawność czy chroniczne zmęczenie.
Osteopatyczna terapia wątroby polega na manualnym oddziaływaniu na struktury otaczające ten narząd – więzadła, przeponę, powięź oraz naczynia – tak, by przywrócić jego naturalną ruchomość i ułatwić prawidłowe krążenie krwi oraz drenaż limfatyczny. Działania te wspierają nie tylko detoksykację, ale również funkcje metaboliczne wątroby, takie jak magazynowanie glikogenu, synteza białek czy regulacja gospodarki lipidowej.
W przypadku przewlekłych dolegliwości, takich jak zaburzenie pracy wątroby, terapia manualna może uzupełniać konwencjonalne leczenie – zwłaszcza wtedy, gdy objawy mają komponent mechaniczny lub powięziowy. Osteopatia podchodzi do organizmu całościowo, dlatego przy zaburzeniach pracy wątroby ocenia się również połączenia przeponowo-żebrowe, napięcia w obrębie jamy brzusznej i wpływ stresu. W wielu przypadkach to właśnie osteopatyczna terapia wątroby pozwala zidentyfikować głęboko ukryty problem, który nie jest widoczny w badaniach obrazowych.
Jak wzmocnić jelita i wątrobę? Dieta i suplementacja wspierające duet jelit i wątroby
Aby wspierać prawidłowe funkcjonowanie wątroby i jelit, warto zadbać o codzienną podaż błonnika (np. siemię lniane, warzywa gotowane, płatki owsiane) oraz probiotyków – kiszonki, zakwas z buraka czy kefir roślinny wzmacniają barierę jelitową i ograniczają obciążenie wątroby toksynami.
Uzupełnieniem mogą być zioła o działaniu żółciopędnym i ochronnym, takie jak ostropest plamisty, mniszek lekarski, karczoch czy kurkuma. Wspomagają one naturalną detoksykację i regenerację hepatocytów, poprawiając czynności wątroby i wspierając jej współpracę z układem trawiennym.
Kiedy warto skonsultować się z osteopatą?
Osteopatia wisceralna może być pomocna nie tylko w przypadku dolegliwości bólowych brzucha, ale również wtedy, gdy pojawiają się mniej oczywiste objawy, mogące mieć związek z ograniczoną mobilnością wątroby. Są nimi:
🌀 przewlekłe zmęczenie,
🍟 trudności z trawieniem tłustych potraw,
🍽️ uczucie pełności po jedzeniu,
🦴 niespecyficzne napięcia w obrębie prawego łuku żebrowego.
Osteopata, analizując prawidłową ruchomość wątroby oraz ewentualne napięcia więzadeł wątroby, może zidentyfikować ograniczenia, które nie są widoczne w badaniach obrazowych. Delikatna praca manualna ma na celu przywrócenie fizjologicznego ślizgu między narządami, poprawę ukrwienia i ułatwienie odpływu żylnego oraz limfatycznego.
W sytuacjach, gdy standardowe metody nie przynoszą efektu, leczenie dysfunkcji wątroby z wykorzystaniem podejścia osteopatycznego może stanowić uzupełnienie terapii. Poprawa mechanicznej ruchomości narządu to nie tylko działanie objawowe – może również wspierać funkcjonowanie wątroby na poziomie metabolicznym i usprawniać pracę całego układu trawiennego.
Warto więc rozważyć konsultację osteopatyczną w przypadku:
nawracających dolegliwości ze strony układu pokarmowego,
podejrzenia zaburzeń trzewnych,
profilaktyki i wsparcia w leczeniu schorzeń przewlekłych.
Bibliografia
Konturek P., Harsch I., Konturek K. i in., Gut–Liver Axis: How Do Gut Bacteria Influence the Liver?, Med Sci (Basel). 2018, 17;6(3): 79.
Xu M., Guo C., Li M. i in., Brain-gut-liver axis: Chronic psychological stress promotes liver injury and fibrosis via gut in rats, Front Cell Infect Microbiol. 2022, 12;12: 1040749.
